Triển lãm tranh “Trong Ngọc Trắng Ngà”, lần đầu giới thiệu tới công chúng Đà Nẵng 35 tác phẩm đến từ 14 danh họa đại diện cho thầy và trò Trường Mỹ thuật Đông Dương (1924-1945) nhân cột mốc 100 năm thành lập trường. Lấy cảm hứng từ một tứ thơ kinh điển trong truyện Kiều, mạch triển lãm tranh xoay quanh hai tuyến nội dung song song, đó là hình tượng người con gái Việt Nam và hình ảnh miền đất Đông Dương, dưới lăng kính hội họa giao thoa Á - Âu độc đáo.
Một thế kỷ trước khi Trường Mỹ thuật Đông Dương ra đời, Nguyễn Du đã “vẽ” nên bức tranh mỹ nữ khỏa thân đầu tiên và duy nhất của nền văn học cổ điển Việt Nam:
Buồng the phải buổi thong dong
Thang lan rũ bức trướng hồng tẩm hoa
Rõ ràng trong ngọc trắng ngà
Dày dày sẵn đúc một tòa thiên nhiên
- Đoạn Trường Tân Thanh (1814-1820)
Giữa phông nền Nho giáo vốn kìm nén cả thể xác và tâm hồn người phụ nữ, câu chữ táo bạo của Nguyễn Du là một hành động tự giải thoát quan trọng trong tự do biểu đạt. Một thế kỷ sau, nhóm nghệ sỹ thầy-trò của Trường Mỹ thuật Đông Dương cũng đi tìm cho mình sự tự do biểu đạt ấy trong ngôn ngữ hội hoạ. Lần đầu tiên, họ được nghiêm túc nghiên cứu giải phẫu cơ thể con người qua những bài phác thảo, dessin. Và khi pha trộn kỹ thuật hàn lâm phương Tây với mỹ cảm Đông Phương học, họ đã kiến tạo ra những ngôn ngữ cá nhân độc đáo khi khai thác những chủ đề trước đó còn bị cấm cản. Các tác phẩm nghệ thuật tiêu biểu như “Tắm tiên” (c.1930s) của Lê Phổ hay “Gội đầu” (1940) của Trần Văn Cẩn có thể được coi như những ứng đáp dũng cảm, tiếp nối tinh thần tự do chủ nghĩa của Nguyễn Du.
(Poster triển lãm, nguồn ảnh từ trang thông tin triển lãm)
Và, cũng như Kiều là một ẩn dụ cho mệnh nước truân chuyên, chữ “ngọc” ở đây còn có thể được hiểu theo nghĩa rộng để ẩn dụ cho mảnh đất Việt Nam nói riêng và Đông Dương nói chung, vốn từng được mệnh danh là “Hòn ngọc Viễn Đông”. Dưới thời Pháp thuộc, phong cảnh Annam thường được lãng mạn hóa như một vùng thuộc địa xa xôi với vẻ đẹp mê hoặc và tài nguyên trù phú. Tuyến nội dung thứ hai hé mở cho ta thấy góc nhìn này qua các tác phẩm phong cảnh của những giảng viên ngoại quốc, và so sánh trực tiếp chúng với cách những học trò người Việt của họ tự vẽ phong cảnh bản địa. Cùng là những bức họa ruộng Ba Vì nhìn từ rặng Sơn Tây, nhưng tranh của Joseph Inguimberty, Jean Volang và họa sĩ Trịnh Hữu Ngọc lại có tinh thần và cách tiếp cận hoàn toàn riêng biệt.
Chiếu theo hai mạch nội dung như trên, 35 tác phẩm được sắp xếp thành 5 cụm chính. 4 mảng tường dài giới thiệu các nhóm giảng viên-sinh viên theo những bộ môn giảng dạy chính trong Trường Mỹ thuật Đông Dương: đi từ nhóm dessin (Nguyễn Nam Sơn, Tô Ngọc Vân, Lương Xuân Nhị), nhóm sơn dầu (Joseph Inguimberty, Trịnh Hữu Ngọc), tới nhóm tranh sơn mài (Alix Aymé, Phạm Hậu), và nhóm đa phương tiện gồm khắc gỗ, lụa và sơn dầu (Trần Văn Cẩn, Nguyễn Tường Lân, Tôn Thất Đào, Hoàng Tích Chù). Cụm thứ 5 là ốc đảo ở giữa phòng, giới thiệu nhóm họa sỹ đã di cư sang Pháp, nhưng vẫn thực hành từ xa với lụa, sơn dầu và điêu khắc (Lê Phổ, Vũ Cao Đàm, Jean Volang).
Trong 20 năm hoạt động, mặc dù sử dụng giáo trình hội họa châu Âu, tập thể thầy và trò Trường Mỹ thuật Đông Dương đã cùng mày mò, khám phá những góc nhìn mới bằng việc bản địa hóa chủ đề sáng tác – dù là chân dung hay phong cảnh – và đưa chúng vào những chất liệu truyền thống mang đậm hồn cốt Việt. Sự hội ngộ ấy đã kết tinh nên những viên ngọc văn hóa độc đáo trong dòng chảy mỹ thuật Đông Dương, cũng là điểm khởi nguồn cho mỹ thuật hiện đại Việt Nam.
Hy vọng bạn sẽ có một khoảng thời gian thú vị khi chiêm ngưỡng những viên ngọc ấy.
Trân trọng,
Ace Lê
Giám tuyển triển lãm
------------------------------------------------
Thông tin triển lãm
Thời gian: từ 23/12/2023 đến 07/01/2024
Giờ mở cửa: 09:00 - 20:00
Địa điểm: Tầng 4, Nhà hàng Madame Lân - 04 Bạch Đằng, Thạch Thang, Hải Châu, Đà Nẵng
Triển lãm mở cửa miễn phí cho công chúng. Xin vui lòng đăng ký tham quan tại: https://bit.ly/the-essence-of-a-pearl
Nguồn tin triển lãm tại: TRIỂN LÃM TRANH “TRONG NGỌC TRẮNG NGÀ”